Thuế tiêu thụ thuốc lá ở một số quốc gia và khuyến nghị cho Việt Nam

Trong nhiều năm qua, việc tăng thuế thuốc lá đã được nhiều quốc gia trên thế giới chứng minh là một trong những biện pháp hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Ảnh minh họa

Với Việt Nam, một quốc gia đang đối mặt với những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng do thuốc lá gây ra, việc áp dụng kinh nghiệm quốc tế về tăng thuế thuốc lá có thể là một bước đi quan trọng trong cuộc chiến phòng chống tác hại của thuốc lá.

Tại Philippines, quốc gia này đã đạt được những kết quả ấn tượng trong việc giảm được 30% tỷ lệ hút thuốc và tăng thu thuế hơn 400% sau cải cách thuế thuốc lá.

Phillipines bắt đầu tiến trình cải cách thuế thuốc lá bằng cách hợp nhất 4 bậc thuế tiêu thụ đặc biệt thành một mức duy nhất, sau đó tiếp tục tăng thuế thêm 5peso mỗi bao thuốc lá mỗi năm, đạt mức 60peso (tương đương 1 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2023. Cải cách thuế thuốc lá ở Philippines là một minh chứng rõ ràng cho một chính sách “cùng thắng” vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa gia tăng nguồn thu cho ngân sách quốc gia.

Australia là một trong những quốc gia tiên phong trong việc tăng thuế thuốc lá nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc. Chính phủ Australia đã thực hiện một loạt các đợt tăng thuế thuốc lá theo lộ trình tăng thuế liên tục trong những năm gần đây. Bên cạnh việc tăng thuế, Australia còn thực hiện các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ, bao gồm những cảnh báo sức khỏe hình ảnh trên bao bì thuốc lá và chiến dịch "No Smoking Day". Việc kết hợp tăng thuế và các biện pháp giáo dục cộng đồng đã tạo ra một hiệu quả đồng bộ trong việc giảm tiêu thụ thuốc lá.

Một trong những chiến lược mà Nhật Bản áp dụng là đánh thuế theo mức tiêu thụ, với mức thuế cao đối với các sản phẩm thuốc lá có tỉ lệ nicotin và tar cao hơn. Chính sách này khuyến khích người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm ít gây hại hơn, chẳng hạn như thuốc lá điện tử hoặc thuốc lá giảm hại.

Tuy nhiên, một thách thức lớn ở Nhật Bản là việc duy trì sự cân bằng giữa việc thu thuế và ngăn chặn việc tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt đối với các nhóm dân cư có thu nhập thấp. Chính phủ Nhật Bản cũng đã triển khai các chiến dịch nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, kết hợp với các biện pháp thuế mạnh mẽ để giảm tỷ lệ hút thuốc trong cộng đồng.

Ở Mỹ, thuế thuốc lá được áp dụng cả ở cấp liên bang và cấp tiểu bang, với mức thuế thay đổi tùy thuộc vào từng bang. Các tiểu bang như New York và California đã tăng thuế thuốc lá rất mạnh, giúp giảm tỷ lệ người hút thuốc trong những năm qua.

Tại New Zealand, chính phủ đã thực hiện chính sách tăng thuế thuốc lá liên tục trong suốt một thập kỷ qua và đạt được kết quả rất tích cực.

Theo nghiên cứu, việc tăng thuế đã giảm tỷ lệ hút thuốc ở người lớn và giới trẻ. New Zealand cũng đã đặt mục tiêu trở thành quốc gia "không thuốc lá" vào năm 2025, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách tăng thuế thuốc lá và các chiến dịch tuyên truyền sức khỏe.

Nếu so sánh, tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính theo giá bán lẻ chỉ chiếm 36%, thấp hơn nhiều so với các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp hơn nhiều so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) là 70-75% giá bán lẻ. Thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam chỉ khoảng 0,9 USD/bao, đứng thứ 15/19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương về giá thuốc lá, khiến người nghèo và cả trẻ em đều dễ tiếp cận.

Theo Bộ Tài chính, phương án tăng thuế như đề xuất sẽ làm tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá tăng từ 36% (năm 2024) lên 59,4% (năm 2030), chi phí để tiêu thụ các mặt hàng này trở nên đắt hơn, dẫn đến tác dụng ngay lập tức đến giảm sử dụng thuốc lá. Phương án tăng “sốc” ngay từ năm đầu tiên (với mức tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026) và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 5 năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Bộ Y tế và WHO khuyến nghị áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp bao gồm thuế tỷ lệ đạt 75% giá bán lẻ và thuế tuyệt đối tăng lên ít nhất 5.000 đồng mỗi bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần theo lộ trình tới 15.000 đồng mỗi bao vào năm 2030 để đảm bảo giá thuốc lá không trở nên rẻ hơn theo thời gian. Khi thuế thuốc lá tăng lên, lượng thuốc lá tiêu thụ đã giảm đáng kể, nhất là trong nhóm người trẻ tuổi. Mặc dù việc tăng thuế đôi khi gặp phải sự phản đối từ các nhà sản xuất và người tiêu dùng, nhưng các nghiên cứu cho thấy, chính sách này đã giúp giảm tỷ lệ người hút thuốc, đồng thời tăng nguồn thu cho ngân sách quốc gia.

 

Nguồn: Vitic tổng hợp