Việc chưa phân loại rõ ràng thuốc lá mới gây khó khăn trong thực thi biện pháp xử lý

Hiện nay, ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn và lúng túng trong việc phân loại các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các sản phẩm tương tự. Những sản phẩm này thường được quảng bá như giải pháp thay thế an toàn hơn so với thuốc lá truyền thống, song lại mang trong mình nhiều nguy cơ sức khỏe tiềm ẩn. Ở Việt Nam, sự lúng túng trong việc phân loại và quản lý các sản phẩm thuốc lá mới đang khiến công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá gặp nhiều khó khăn.

Mặc dù thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đã bị cấm tại Việt Nam từ ngày 01/01/2025 nhưng việc thực thi lệnh cấm này còn gặp nhiều khó khăn, thử thách. Sự đa dạng và biến tướng của các loại thuốc lá mới hiện nay đã tạo ra sự lúng túng, khó khăn trong định nghĩa và phân loại các sản phẩm này với các hàng tiêu dùng thông thường, vì chưa có hướng dẫn kỹ thuật, các văn bản quy phạm pháp luật liên quan.

Trong nhiều thập kỷ qua, các chiến dịch phòng chống tác hại thuốc lá đã giúp giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc lá điếu truyền thống tại nhiều quốc gia. Tuy nhiên, ngành công nghiệp thuốc lá không ngừng biến đổi, cho ra đời hàng loạt sản phẩm thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, hay túi ngậm nicotin… Những sản phẩm này nhanh chóng lan rộng, đặc biệt hấp dẫn giới trẻ nhờ mẫu mã hiện đại, mùi vị đa dạng và lời quảng cáo “ít hại hơn”. Vấn đề đặt ra là: chúng thuộc nhóm nào – thuốc lá, sản phẩm chứa nicotin, hay thiết bị điện tử? Chính sự mơ hồ trong phân loại đã tạo ra khoảng trống pháp lý, khiến nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, lúng túng trong quản lý và kiểm soát.

Thuốc lá điện tử (TLĐT)): Có loại chứa nicotine, loại không nicotine, có loại dùng tinh dầu hương trái cây, bạc hà, cà phê… Một số sản phẩm còn được bán dưới dạng pod nhỏ gọn, dễ giấu, dễ dùng, khiến khó phân biệt với thiết bị điện tử thông thường.

Thuốc lá nung nóng (TLNN): Về bản chất, sản phẩm này vẫn sử dụng lá thuốc thật, nhưng thay vì đốt cháy thì được làm nóng ở nhiệt độ thấp hơn. Điều này khiến nhà sản xuất lập luận rằng đây không phải thuốc lá điếu, từ đó né tránh quy định.

Các loại shisha, xì gà mini, thuốc lá hòa tan… cũng liên tục xuất hiện, được quảng cáo như một hình thức giải trí chứ không phải hành vi hút thuốc làm cho phạm vi kiểm soát càng trở nên phức tạp.

Hiện thị trường còn xuất hiện thêm các sản phẩm biến thể, kết hợp cả TLĐT và TLNN, có tên thị trường là "TLĐT lai" hay "TLNN lai". Loại sản phẩm lai này được thiết kế và hoạt động gần giống với TLĐT, vì cả hai sản phẩm đều hóa hơi dung dịch lỏng, chỉ khác biệt là khí hơi của loại lai sẽ đi qua nguyên liệu thuốc lá trước khi được người sử dụng hít vào.

Tại Việt Nam, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 chủ yếu điều chỉnh thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi. Do đó, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng chưa được quy định rõ ràng. Và mới đây Quốc hội ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15 về việc cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá mới được xem là biện pháp mạnh mẽ nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, nhưng hiện vẫn chưa có quy định cụ thể, hướng dẫn phân biệt, chế tài quản lý cho các sản phẩm này. Điều này dẫn đến tình trạng: cùng một sản phẩm nhưng mỗi địa phương có cách xử lý khác nhau, thiếu nhất quán, gây khó khăn trong thực thi pháp luật.

Do đó, Việt Nam cần nhanh chóng cập nhật Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, bổ sung khái niệm về các sản phẩm thuốc lá mới, để lực lượng thực thi có căn cứ pháp lý rõ ràng. Xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động mua bán qua mạng, đồng thời xử lý nghiêm hành vi buôn lậu, quảng bá sai sự thật. Tùy theo tình hình, có thể tham khảo mô hình cấm hoàn toàn (như Singapore), hoặc quản lý bằng thuế và quảng cáo (như EU, Mỹ). Dù theo hướng nào, nguyên tắc chung là phải bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hạn chế trẻ vị thành niên tiếp cận.

Việc lúng túng trong phân loại sản phẩm thuốc lá mới đang trở thành rào cản lớn trong thực thi các biện pháp xử lý. Nếu không sớm có giải pháp khắc phục, khoảng trống pháp lý này sẽ bị lợi dụng, khiến thế hệ trẻ trở thành đối tượng dễ tổn thương nhất trước làn sóng thuốc lá mới. Việc ban hành khung pháp lý toàn diện, đồng bộ và kịp thời là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm gánh nặng bệnh tật liên quan đến thuốc lá tại Việt Nam.

 

Nguồn: Vitic tổng hợp