Thuốc lá nhập lậu – Mối đe dọa nghiêm trọng đối với kinh tế và xã hội

Buôn lậu thuốc lá đã trở thành vấn nạn nhức nhối, diễn ra công khai ở nhiều địa phương, đặc biệt là các tuyến biên giới và cửa khẩu trong nhiều năm qua. Các lực lượng chức năng mặc dù đã triển khai nhiều biện pháp kiểm soát, song tình trạng buôn bán, vận chuyển thuốc lá lậu vẫn diễn biến phức tạp. Không chỉ gây thất thu ngân sách Nhà nước, thuốc lá nhập lậu còn tác động tiêu cực đến sản xuất trong nước, đời sống xã hội, an ninh trật tự và sức khỏe cộng đồng.
 
Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia, tình trạng vận chuyển, kinh doanh thuốc lá nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp với phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, khó phát hiện. Trong 9 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng trên cả nước đã thu giữ trên 16 triệu bao thuốc lá lậu, tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm 2024. Nhưng nhìn chung, số vụ buôn lậu thuốc lá được phát hiện, bắt giữ thời gian qua được nhìn nhận chỉ chiếm tỷ lệ khiêm tốn so với thực tế. Các đường dây buôn lậu ngày càng tinh vi, lợi dụng hình thức vận chuyển nhỏ lẻ, ngụy trang hàng hóa và tận dụng lỗ hổng trong quản lý giao nhận để qua mặt lực lượng chức năng.

Ảnh: Internet

Thiệt hại kinh tế nặng nề

Sự tồn tại của thị trường thuốc lá lậu đã gây thất thu lớn cho ngân sách Nhà nước. Theo ước tính, mỗi năm, ngân sách bị thất thu từ 5.000 – 6.000 tỷ đồng tiền thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế VAT và thuế nhập khẩu. Con số này tương đương khoảng 10–15% tổng thu ngân sách từ ngành thuốc lá hợp pháp. Ngoài ra, thuốc lá nhập lậu còn phá vỡ thị trường, khiến các doanh nghiệp sản xuất trong nước vốn đang tuân thủ quy định pháp luật và đóng góp ngân sách bị cạnh tranh không lành mạnh, sụt giảm sản lượng và thu nhập cho hàng trăm nghìn lao động. Hệ lụy này kéo dài gây tổn thương nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế trong nước.

Gây bất ổn xã hội và gia tăng tội phạm

Thuốc lá nhập lậu không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là một thách thức lớn đối với an ninh – trật tự xã hội. Các hoạt động buôn bán, vận chuyển, tàng trữ thuốc lá lậu thường được tổ chức thành mạng lưới chặt chẽ, có sự câu kết giữa các đối tượng trong và ngoài nước, sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi nhằm trốn tránh sự kiểm soát của cơ quan chức năng. Các đối tượng lợi dụng địa hình biên giới phức tạp, thuê người dân nghèo vận chuyển với tiền công thấp. Điều này không chỉ gây mất an ninh trật tự mà còn lôi kéo một bộ phận người dân tham gia vào hoạt động phạm pháp.

Ngoài ra, thuốc lá nhập lậu thường không qua kiểm định chất lượng, không dán tem thuế, tiềm ẩn nguy cơ chứa hóa chất độc hại vượt ngưỡng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng thuốc lá lậu có thể chứa hàm lượng nicotin, CO và kim loại nặng cao hơn sản phẩm hợp pháp gấp nhiều lần.

Tác động tiêu cực đến chính sách y tế và phòng chống thuốc lá

Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hơn 100.000 ca tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, chi phí điều trị bệnh tật do hút thuốc lên tới 30.000 tỷ đồng. Trong khi đó, thuốc lá lậu giá rẻ, dễ mua, không bị kiểm soát quảng cáo hay cảnh báo sức khỏe khiến người trẻ, người thu nhập thấp dễ tiếp cận hơn, làm suy giảm hiệu quả của các chính sách giảm cầu thuốc lá mà Chính phủ đang triển khai.

Ngoài ra, thuốc lá nhập lậu còn làm vô hiệu hóa một phần nỗ lực tăng thuế thuốc lá để hạn chế tiêu dùng – một trong những công cụ quan trọng nhất trong chiến lược kiểm soát thuốc lá quốc gia.

Theo ước tính của Bộ Y tế và WHO, nếu kiểm soát hiệu quả thuốc lá nhập lậu và duy trì chính sách tăng thuế thuốc lá ở mức phù hợp, Việt Nam có thể giảm được 300.000 ca tử vong sớm trong 10 năm tới và tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng chi phí y tế. Điều này cho thấy, chống thuốc lá lậu chính là một phần không thể tách rời của chính sách y tế quốc gia.

Tình trạng thuốc lá nhập lậu ở Việt Nam cũng liên quan đến mạng lưới buôn lậu xuyên biên giới khu vực ASEAN. Các sản phẩm như Jet, Hero, Esse, Scott… chủ yếu được tuồn từ Campuchia, Lào, Thái Lan vào Việt Nam. Hoạt động này không chỉ ảnh hưởng đến Việt Nam mà còn làm suy yếu nỗ lực chung của các nước ASEAN trong kiểm soát thuốc lá và buôn lậu hàng hóa.

Thuốc lá nhập lậu không đơn thuần là hành vi buôn bán trái phép mà là một vấn đề kinh tế – xã hội nghiêm trọng, gây thất thu ngân sách, mất việc làm, suy giảm sức khỏe cộng đồng và bất ổn an ninh trật tự. Để giải quyết triệt để, cần tăng cường phối hợp liên ngành, siết chặt kiểm soát biên giới, xử lý nghiêm các đầu nậu, đồng thời nâng cao nhận thức người dân về tác hại của việc tiêu thụ thuốc lá lậu.
 

Nguồn: Vitic tổng hợp