Siết chặt quy định cấm quảng cáo thuốc lá – Bước đi chiến lược để giảm hút thuốc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng

Một trong những nguyên nhân góp phần làm gia tăng tỷ lệ hút thuốc chính là quảng cáo, tiếp thị và tài trợ trá hình từ các công ty thuốc lá. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm trên thế giới có hơn 8 triệu người chết do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Tại Việt Nam, con số này vượt mức 100.000 ca tử vong mỗi năm, tương đương hơn 300 người chết mỗi ngày liên quan đến thuốc lá - một con số đáng báo động. Do đó, siết chặt quy định cấm quảng cáo thuốc lá không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là bước đi chiến lược trong cuộc chiến vì sức khỏe cộng đồng.

Nội dung Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá ở nước ta nêu rõ: Nghiêm cấm quảng cáo, khuyến mại thuốc lá, tiếp thị thuốc lá trực tiếp tới người tiêu dùng dưới mọi hình thức. Tổ chức, cá nhân kinh doanh thuốc lá chỉ được tài trợ nhân đạo cho chương trình xóa đói, giảm nghèo, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh, thảm họa. Luật quy định như vậy nhưng tình trạng quảng cáo trá hình và trưng bày công khai tại điểm bán vẫn tồn tại phổ biến, khiến các biện pháp phòng ngừa kém hiệu quả. Vì vậy, việc siết chặt hơn nữa các quy định – bao gồm cấm trưng bày, kiểm soát truyền thông số, xử phạt nghiêm minh là điều cấp thiết.

Ảnh minh họa

Việc siết chặt các quy định cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá không chỉ là yêu cầu pháp lý đơn thuần, mà còn là một trong những yếu tố then chốt giúp làm giảm tỷ lệ hút thuốc và bảo vệ sức khỏe cộng đồng bền vững đặc biệt ở thanh thiếu niên – nhóm dễ bị ảnh hưởng bởi truyền thông và hình ảnh xã hội.

Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng quảng cáo thuốc lá, dù trực tiếp hay gián tiếp, đều có tác động mạnh mẽ đến hành vi hút thuốc, nhất là với những người trẻ tuổi. Khi thuốc lá được thể hiện dưới dạng hình ảnh hấp dẫn, tài trợ cho sự kiện, hoặc được sử dụng bởi người nổi tiếng, nó vô hình trung trở thành một phần của “lối sống hiện đại”, khiến người xem đánh mất cảnh giác về tác hại thực sự của nó.

Ngược lại, khi các quốc gia thực thi nghiêm ngặt lệnh cấm quảng cáo thuốc lá, tỷ lệ hút thuốc giảm rõ rệt. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các quốc gia áp dụng lệnh cấm quảng cáo thuốc lá giúp giảm trung bình 6–9% tỷ lệ hút thuốc trong vòng 10 năm đầu áp dụng.

Các quốc gia có lệnh cấm quảng cáo thuốc lá toàn diện ghi nhận hiệu quả vượt trội so với các quốc gia chỉ kiểm soát một phần. Một số nước điển hình như:

Australia: Sau khi cấm toàn diện quảng cáo, khuyến mại thuốc lá, tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành giảm từ 24% năm 1991 xuống 11,6% năm 2023. Tỷ lệ thanh thiếu niên hút thuốc giảm mạnh, đặc biệt nhóm từ 14–17 tuổi giảm chỉ còn 1.9% năm 2023 so với 14.7% năm 1996. Chính sách bao bì trơn ở Australia đã trực tiếp làm giảm sự hấp dẫn của thuốc lá, đặc biệt đối với người hút mới, và làm tăng tỷ lệ bỏ thuốc.

   Na Uy: Từ khi ban hành luật cấm quảng cáo thuốc lá năm 1975, tỷ lệ hút thuốc giảm đều qua từng thập kỷ, đến 2022 chỉ còn 6% dân số hút thuốc thường xuyên. Tỷ lệ thanh thiếu niên hút thuốc gần như tiệm cận 0% trong các khảo sát gần đây, nhờ chính sách giáo dục và kiểm soát nghiêm ngặt. Na Uy chứng minh rằng: kiên định, bắt đầu sớm và liên tục cập nhật chính sách kiểm soát quảng cáo, bao bì và tiếp thị thuốc lá sẽ tạo ra kết quả bền vững về sức khỏe cộng đồng.   

  Thái Lan: Sau khi siết chặt quảng cáo thuốc lá năm 1992 và cấm hiển thị tại điểm bán lẻ năm 2005, tỷ lệ hút thuốc ở những người từ 15 tuổi trở lên đã giảm từ 23% vào năm 2005 xuống còn 21% vào năm 2024. Khoảng 11 triệu người Thái Lan đã tránh được nghiện thuốc lá nhờ các chính sách mạnh mẽ này.

Tại Việt Nam, qua báo cáo của các bộ, ban ngành và các tỉnh, thành phố cho thấy, hiện không còn tình trạng quảng cáo sản phẩm thuốc lá trên các phương tiện thông tin đại chúng, như truyền hình, báo chí, đài phát thanh... Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn lỏng lẻo. Tình trạng quảng cáo trá hình trên mạng xã hội, thông qua người nổi tiếng, clip giải trí… chưa được xử lý kịp thời. Thuốc lá thế hệ mới vẫn được quảng bá rộng rãi dưới danh nghĩa “hàng công nghệ”, “giúp cai nghiện” cùng với bao bì bắt mắt, hương vị hấp dẫn khiến nhiều người hiểu lầm.

Người tiếp xúc với quảng cáo thuốc lá có nguy cơ hút thuốc cao hơn 1,5 – 2 lần so với người không tiếp xúc.

Siết chặt và mở rộng lệnh cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá là một chiến lược đơn giản, tiết kiệm chi phí nhưng cực kỳ hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cộng đồng nhằm hướng đến mục tiêu giảm hút thuốc về dưới 20% vào năm 2030 và tiến xa hơn trong việc xây dựng một thế hệ không khói thuốc. Điều này giúp tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm cùng hàng nghìn sinh mạng được bảo vệ khỏi tử vong và bệnh tật nghiêm trọng do thuốc lá.
 

Nguồn: VITIC tổng hợp