Phát triển xuất nhập khẩu bền vững gắn với phát triển nền sản xuất xanh sạch, bền vững, tuần hoàn

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và áp lực gia tăng đối với việc bảo vệ môi trường, khái niệm kinh tế tuần hoàn (KTTH) ngày càng trở nên quan trọng. KTTH không chỉ thúc đẩy việc tái sử dụng và tái chế tài nguyên mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

“Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hoá đến năm 2030" là một bước tiến quan trọng trong việc thúc đẩy KTTH. Chiến lược này không chỉ nhấn mạnh sự cần thiết của phát triển bền vững trong hoạt động xuất nhập khẩu mà còn đồng hành với các nguyên tắc của KTTH. Bằng cách tích hợp các nguyên tắc này vào chính sách thương mại, Việt Nam đặt mục tiêu phát triển kinh tế bền vững gắn với hiệu quả tài nguyên và bảo vệ môi trường. Những thay đổi trong dòng chảy thương mại và sự gia tăng của các dịch vụ mới như quản lý chất thải và tái chế là minh chứng rõ ràng cho những lợi ích của KTTH đối với thương mại quốc tế.

Ảnh minh họa - Nguồn: Internet

1. Mối quan hệ giữa KTTH và Xuất nhập khẩu

Mối quan hệ giữa KTTH và xuất nhập khẩu là một khía cạnh phức tạp và đa chiều, ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực của thương mại quốc tế. Sự chuyển dịch sang KTTH có thể thay đổi dòng chảy thương mại theo một số cách:

• Giảm mua bán nguyên liệu thô: Do KTTH thúc đẩy việc sử dụng nguyên liệu thô thứ cấp và tái chế chất thải, nhu cầu về nguyên liệu thô giảm đi.

• Tăng mua bán nguyên liệu thô thứ cấp: Với việc tập trung vào tái chế và tái sử dụng vật liệu, thương mại nguyên liệu thô thứ cấp dự kiến sẽ tăng lên, thúc đẩy thị trường cho sản phẩm nguyên vật liệu tái chế.

• Xuất nhập khẩu vật liệu và chất thải để tái chế: Ngành tái chế có thể sẽ chứng kiến sự gia tăng hoạt động thương mại, vì các quốc gia trao đổi vật liệu và chất thải để tối ưu hóa quy trình tái chế.

• Xuất hiện cơ hội thương mại dịch vụ mới: KTTH tạo ra cơ hội cho các dịch vụ liên quan đến quản lý chất thải, tái chế, tân trang, tái sản xuất, tái sử dụng và sửa chữa. Các mô hình kinh doanh mới, chẳng hạn như kinh tế chia sẻ, cũng đang nổi lên, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại dịch vụ hơn hàng hóa.

• Chuyển đổi sang sản phẩm tuân thủ KTTH: Sản phẩm đáp ứng các tiêu chuẩn KTTH sẽ trở nên phổ biến hơn trong thương mại quốc tế, khuyến khích các mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững.

• Tăng mua bán hàng đã qua sử dụng: Thị trường hàng cũ dự kiến sẽ mở rộng do người tiêu dùng và doanh nghiệp lựa chọn các mặt hàng đã qua sử dụng để giảm chất thải và bảo tồn tài nguyên.

Nhìn chung, các mô hình tuần hoàn có thể giúp các quốc gia sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn trong lãnh thổ của mình, thay đổi các mô hình xuất nhập khẩu truyền thống.

Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) dự báo rằng việc chuyển đổi sang nền kinh tế dựa trên các nguyên tắc tái sử dụng, tái chế và tái sản xuất có thể tạo ra khoảng 6 triệu việc làm mới trên toàn cầu, với khả năng con số này thậm chí còn cao hơn (ILO, 2018). Điều này cho thấy tác động kinh tế - xã hội đáng kể của KTTH, gắn kết nó với thương mại, xuất nhập khẩu và phát triển toàn cầu.

2. Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hoá đến năm 2030 thúc đẩy KTTH

“Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hoá đến năm 2030” nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển xuất nhập khẩu bền vững bằng cách tích hợp bảo tồn môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu vào các chính sách thương mại. Chiến lược ủng hộ một cách tiếp cận cân bằng các mục tiêu dài hạn và ngắn hạn. Cách tiếp cận thương mại cân bằng này là nền tảng cho các nguyên tắc KTTH, ưu tiên hiệu quả tài nguyên và giảm thiểu tác động môi trường.

Tập trung vào thương mại xanh, thương mại công bằng và bảo tồn đa dạng sinh học, chiến lược nhấn mạnh cam kết về tính bền vững. Bằng cách thúc đẩy các hoạt động thân thiện với môi trường và đảm bảo các hoạt động thương mại đóng góp tích cực vào việc bảo tồn sinh thái, chiến lược này gắn liền chặt chẽ với các mục tiêu của nền KTTH.

Một yếu tố cốt lõi của chiến lược là phát triển các hệ thống sản xuất xanh, bền vững và tuần hoàn. Điều này bao gồm việc nâng cao nội dung sáng tạo và đổi mới trong các sản phẩm xuất khẩu, xây dựng thương hiệu Việt Nam nhấn mạnh tính bền vững. Chiến lược đặc biệt nhấn mạnh việc phát triển các sản phẩm công nghệ cao, thân thiện với môi trường để xuất khẩu, đồng thời giảm phụ thuộc vào các ngành công nghiệp thâm dụng tài nguyên và gây ô nhiễm. Mục tiêu đổi mới và phát triển bền vững trong sản xuất không chỉ cải thiện khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường toàn cầu mà còn hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền KTTH, nơi các sản phẩm được thiết kế để giảm thiểu chất thải và tối đa hóa hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Chiến lược đặt ra các mục tiêu cụ thể để đạt được cơ cấu thương mại cân bằng và hài hòa, điều cần thiết cho phát triển bền vững. Bằng cách tăng tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa đã qua chế biến và sản xuất thành phẩm có giá trị gia tăng cao và hàm lượng công nghệ cao, chiến lược hướng tới mô hình kinh tế bền vững hơn và ít thâm dụng tài nguyên hơn. Cách tiếp cận này phản ánh các mục tiêu của nền KTTH, nhằm tạo ra giá trị kinh tế đồng thời giảm thiểu dấu chân carbon. Sự nhấn mạnh của chiến lược về cơ cấu thương mại cân bằng đảm bảo rằng tăng trưởng kinh tế không đi kèm với suy thoái môi trường, do đó hỗ trợ tính bền vững lâu dài.

Chiến lược cũng không khuyến khích phát triển các sản phẩm thâm dụng tài nguyên và gây ô nhiễm môi trường, thay vào đó thúc đẩy đầu tư vào xuất khẩu xanh và thân thiện với môi trường. Chiến lược này đặt ra lộ trình rõ ràng để tăng tỷ lệ chế biến các sản phẩm nông nghiệp, thủy sản, đồng thời nâng cao giá trị của các sản phẩm sản xuất công nghệ trung bình và cao. Những biện pháp này là cần thiết cho nền KTTH, vốn dựa vào việc sử dụng tài nguyên hiệu quả và giảm thiểu tác động môi trường. Bằng cách ưu tiên phát triển các sản phẩm bền vững và công nghệ tiên tiến, chiến lược phù hợp với các mục tiêu của nền KTTH và hỗ trợ việc tạo ra một khuôn khổ kinh tế linh hoạt và bền vững.

Chiến lược bao gồm các biện pháp thúc đẩy sản xuất công nghiệp và nông nghiệp thông qua chuyển đổi số và ứng dụng các công nghệ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chẳng hạn như trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật và in 3D. Các công nghệ này đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các quy trình sản xuất hiệu quả, ít lãng phí hơn, đây là những khía cạnh then chốt của nền KTTH. Ngoài ra, chiến lược thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị và cụm ngành, nâng cao hiệu quả tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Bằng cách tận dụng các công nghệ tiên tiến và thúc đẩy sự hợp tác giữa các ngành, chiến lược này hỗ trợ các nguyên tắc của nền KTTH và góp phần vào tăng trưởng công nghiệp bền vững.

3. Các đề xuất chính sách

Để thực thi Chiến lược dựa trên nguyên tắc của nền KTTH, một số khuyến nghị chính sách cho thúc đẩy KTTH bao gồm:

- Đối với mảng thương mại,
(i) Nâng cao năng lực thương mại và khả năng tiếp cận thị trường là yếu tố quan trọng cho tăng trưởng kinh tế. Cung cấp hỗ trợ có mục tiêu cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) để nâng cao năng lực xuất khẩu của họ cũng rất quan trọng. Sự hỗ trợ này có thể bao gồm cung cấp đào tạo về quy định thương mại quốc tế, cung cấp thông tin thị trường và tạo điều kiện tham gia các hội chợ thương mại quốc tế.
(ii) Thiết lập các khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho thương mại điện tử và các doanh nghiệp kỹ thuật số để đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng, an toàn dữ liệu và cạnh tranh lành mạnh.
(iii) Cải thiện khuôn khổ pháp lý là điều cần thiết để tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi, đơn giản hóa các thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, đảm bảo các hoạt động thương mại công bằng và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

- Đối với mảng công nghiệp,
(i) Thúc đẩy công nghệ tiết kiệm năng lượng trong các ngành, thực hiện các tiêu chuẩn tiêu thụ năng lượng nghiêm ngặt hơn và hỗ trợ cải tạo cơ sở hạ tầng hiện có để cải thiện hiệu quả năng lượng.
(ii) Xây dựng các quy định toàn diện và ưu đãi cho việc giảm thiểu chất thải và tái chế trên tất cả các ngành công nghiệp; khuyến khích các ngành công nghiệp áp dụng các phương thức quản lý vòng đời sản phẩm, đảm bảo sản phẩm được thiết kế bền, dễ sửa chữa và tái chế. Cung cấp hỗ trợ cho nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực thiết kế sản phẩm bền vững.
(iii) Phát triển các chương trình đào tạo toàn diện để nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động, đặc biệt là trong các lĩnh vực như công nghệ số, năng lượng tái tạo và sản xuất tiên tiến; thúc đẩy hợp tác với các cơ sở giáo dục để điều chỉnh chương trình giảng dạy phù hợp với nhu cầu của ngành sẽ đảm bảo nguồn nhân lực có chuyên môn đáp ứng yêu cầu của các ngành công nghiệp hiện đại.

Hồng Anh thực hiện