Hút thuốc lá – mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam

Trong nhiều thập kỷ qua, thuốc lá đã trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm trên toàn cầu. Tại Việt Nam, dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác phòng chống thuốc lá, tỷ lệ hút thuốc lá vẫn ở mức cao, đặc biệt ở nam giới. Không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, thuốc lá còn là gánh nặng lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội khi kéo theo những hệ lụy nặng nề về chi phí y tế, năng suất lao động và phúc lợi xã hội.

Hút thuốc lá không còn là một vấn đề y tế cá nhân mà nó trở thành nguy cơ lớn làm chậm tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Với hàng chục triệu người hút, hàng trăm nghìn người bị ảnh hưởng bởi khói thuốc thụ động, chi phí y tế và tổn thất năng suất lao động lên tới hàng chục nghìn tỉ đồng mỗi năm, thuốc lá đang rút cạn nguồn lực cần thiết cho đầu tư vào giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng - những yếu tố then chốt để đạt mục tiêu thịnh vượng bền vững.

Ảnh minh họa

1. Tổn thất kinh tế - trực tiếp và gián tiếp

WHO ước tính tổn thất do thuốc lá ở Việt Nam khoảng 108 nghìn tỷ đồng/năm (tương đương ~1.1% GDP). Đây là một khoản lớn so với nhu cầu đầu tư công cho các dịch vụ xã hội, ảnh hưởng tới sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Theo nghiên cứu của Bộ Y tế và WHO, mỗi năm Việt Nam chi khoảng 31.000 tỷ đồng cho việc điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá như ung thư phổi, bệnh tim mạch, COPD…Đây mới chỉ là chi phí y tế trực tiếp, chưa tính đến chi phí vận chuyển, chăm sóc và phục hồi chức năng cho bệnh nhân.

Mặc dù ngành công nghiệp thuốc lá đang có đóng góp cho ngân sách nhà nước, nhưng điều đó vẫn chưa đủ để bù đắp những tổn thất kinh tế và sức khoẻ do thuốc lá gây ra đối với các cá nhân, gia đình và xã hội. Việc chi tiêu cho thuốc lá sẽ làm giảm các chi tiêu thiết yếu khác của hộ gia đình như thực phẩm, giáo dục con cái và chăm sóc y tế, đặc biệt là các hộ có thu nhập thấp.

Thêm vào đó, việc giảm năng suất lao động do bệnh tật liên quan đến thuốc lá sẽ làm giảm tổng sản lượng kinh tế của quốc gia. Hút thuốc làm tăng nguy cơ mắc bệnh mãn tính, dẫn đến lao động nghỉ làm dài ngày hoặc giảm hiệu suất công việc. Lực lượng lao động bị thu hẹp, đặc biệt là nam giới trong độ tuổi 30–50, nhóm trụ cột kinh tế của nhiều gia đình. Theo tính toán của WHO, Việt Nam mất khoảng 28.000 tỷ đồng/năm do năng suất lao động giảm vì bệnh tật và tử vong sớm do thuốc lá.

2. Gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm

Theo ước tính, có trên 100.000 ca tử vong mỗi năm ở Việt Nam do hút thuốc chủ động và tiếp xúc khói thuốc thụ động. Đây là con số lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến tuổi thọ trung bình và lực lượng lao động.

Thuốc lá góp phần quan trọng vào lượng người mắc các bệnh mạn tính như bệnh tim mạch (đột quỵ, nhồi máu cơ tim), COPD, ung thư phổi và nhiều loại ung thư khác, làm tăng nhu cầu điều trị kéo dài, tái khám và phục hồi chức năng.

Hút thuốc lá cũng là nguyên nhân của 8/10 bệnh gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam. Tử vong sớm và bệnh tật kéo dài do thuốc lá làm giảm số năm làm việc khỏe mạnh của dân số, tăng chi phí chăm sóc y tế và gây thiệt hại không thể đo đếm ngay là mất mát về kỹ năng, kinh nghiệm và nguồn nhân lực lao động.

3. Thất thu ngân sách do buôn lậu

Buôn lậu thuốc lá làm thất thu hàng nghìn tỷ đồng thuế tiêu thụ đặc biệt mỗi năm. Số liệu của Tổng cục Quản lý thị trường cho thấy, riêng năm 2024, thuốc lá lậu chiếm tới 20–25% thị phần tại một số tỉnh biên giới. Các lực lượng chức năng liên tục phát hiện nhiều vụ buôn lậu thuốc lá lậu làm thất thu thuế, thiệt hại cho sản xuất trong nước, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Các đối tượng buôn bán thuốc lá nhập lậu lợi dụng sự bùng nổ của các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội và công nghệ số để thực hiện nhiều hành vi vi phạm tinh vi, phức tạp. Mặc dù đã có nhiều giải pháp được đưa ra nhưng buôn lậu thuốc lá không giảm mà còn diễn biến đa dạng và phức tạp hơn do đem lại siêu lợi nhuận, chỉ sau buôn bán ma túy. Thương mại điện tử giúp các đối tượng dễ dàng giao dịch và phân phối thuốc lá lậu mà không bị phát hiện, khiến công tác kiểm soát trở nên phức tạp hơn.

Ngoài ra, hút thuốc lá làm môi trường sống bị tổn hại. Tàn thuốc và bao bì là loại rác thải nhựa phổ biến nhất thế giới, rất khó phân hủy, ảnh hưởng đến môi trường đô thị và hệ sinh thái nước. Quá trình trồng cây thuốc lá cũng làm suy giảm đất canh tác và tiêu tốn nhiều tài nguyên nước.

Hút thuốc lá ở Việt Nam không chỉ là vấn đề sức khỏe, mà còn là rào cản lớn cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Mỗi năm, hàng chục nghìn tỷ đồng bị mất đi vì bệnh tật, giảm năng suất và gánh nặng xã hội đang kéo lùi tiến trình phát triển của đất nước. Một chiến lược kiểm soát thuốc lá toàn diện, mạnh mẽ và kiên trì là điều kiện tiên quyết để bảo vệ sức khỏe nhân dân, giảm bất bình đẳng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Việt Nam muốn đạt được các mục tiêu phát triển bền vững thì nhất định phải đẩy lùi tác hại của thuốc lá từ hôm nay.

 

Nguồn: Vitic tổng hợp