Giải pháp để kiểm soát thuốc lá nhập lậu trong bối cảnh mới

Thời gian gần đây các hoạt động buôn lậu thuốc lá không chỉ diễn ra ở các tuyến biên giới, mà còn qua các nền tảng thương mại điện tử và các kênh giao dịch trực tuyến. Điều đó, khiến cho việc kiểm soát thuốc lá nhập lậu luôn là một trong những thách thức lớn trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá ở nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. 

Thực trạng buôn lậu thuốc lá và thuốc lá mới tại Việt Nam

Trong năm 2024 và 9 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng Việt Nam đã xử lý hơn 1.200 vụ vi phạm liên quan đến thuốc lá lậu. Trong đó, thu giữ hơn 240.000 sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, cùng với khoảng 200.000 bao thuốc lá điếu ngoại nhập lậu. Con số này cho thấy quy mô và mức độ phổ biến của loại hình sản phẩm đang bị cấm kinh doanh tại Việt Nam.

Đáng lo ngại hơn, các sản phẩm này không chỉ diễn ra ở các tuyến biên giới mà còn được phân phối qua các kênh trực tuyến như Facebook, TikTok, Lazada, Tiki, Shopee…, nơi người dùng chỉ cần vài thao tác click chuột hoặc nhắn tin là có thể nhận hàng trong vòng 24 giờ.

Một trong những vụ việc điển hình gần đây là lực lượng Công an Hà Nội bắt giữ 127.000 sản phẩm thuốc lá điện tử có tổng giá trị ước tính lên tới 400 tỷ đồng (khoảng 153.000 USD). Phần lớn số hàng hóa này được giao dịch trên nền tảng trực tuyến, đặc biệt là trong các hội nhóm kín, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong công tác phát hiện và xử lý.

Điểm đáng chú ý là phần lớn sản phẩm bị phát hiện đều không có giấy phép kinh doanh, không được kiểm định chất lượng hay xác minh nguồn gốc. Thậm chí, tội phạm buôn lậu hiện đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và kỹ thuật số để điều phối mạng lưới vận chuyển, nhập lậu và quảng cáo trực tuyến, nhằm che giấu hành vi phạm pháp và né tránh kiểm tra từ lực lượng chức năng.

Các chuyên gia nhận định: “Nếu không có các giải pháp mạnh tay, đồng bộ và hiệu quả hơn trong việc kiểm soát thuốc lá nhập lậu như trong bối cảnh như hiện nay thì hoạt động này ngày càng bùng phát mạnh, gây thiệt hại không nhỏ cho nền kinh tế, cũng như là đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ”.

Giải pháp để kiểm soát thuốc lá nhập lậu trong bối cảnh mới

Sự tồn tại và biến tướng của thị trường thuốc lá nhập lậu, nhất là buôn lậu bằng các phương thức mới không chỉ làm gây thất thu ngân sách nhà nước và tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe cộng đồng mà còn suy giảm hiệu quả các chính sách kiểm soát thuốc lá mà nhiều năm nay Việt Nam đã thực hiện hiệu quả. Do đó, để tăng cường hiệu quả công tác phòng, chống buôn lậu thuốc lá, Việt Nam cần có thêm các giải pháp đẩy lùi vấn nạn này.

Ảnh: Internet

Một là: Cần phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như công an, biên phòng, hải quan và quản lý thị trường và các đơn vị liên quan tăng cường công tác điều tra, kiểm tra xử lý buôn lậu thuốc lá trên mọi mặt trận từ buôn lậu đặc biệt là các điểm nóng tại vùng biên và cả trên không gian mạng.

Hai là: Cần ứng dụng công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI), phân tích dữ liệu mạng xã hội và ứng dụng công nghệ như máy soi tia X, camera giám sát đường biên giới tự động được xem là giải pháp hữu hiệu.

Việc ứng dụng công nghệ và tăng cường các hệ thống phân tích, giám sát mạng có thể phát hiện những giao dịch nghi ngờ trên các nền tảng trực tuyến, từ đó thông báo cho cơ quan chức năng về các hoạt động buôn lậu thuốc lá qua Internet. Biện pháp kiểm soát này ngoài ngăn chặn hành vi buôn lậu theo phương thức truyền thống mà còn có thể giúp phát hiện buôn bán thuốc lá lậu trên các sàn thương mại điện tử, diễn đàn mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khác.
Ba là: Hoàn thiện các quy định pháp luật chặt chẽ hơn về nhập khẩu, buôn bán thuốc lá, tăng mức xử phạt hành chính và hình sự để tăng tính răn đe, giảm lợi nhuận trong buôn lậu.

Bốn là: Xây dựng chính sách thuế hợp lý, giảm cách biệt giá thuốc lá hợp pháp và lậu. Tăng thuế thuốc lá theo lộ trình phù hợp nhằm nâng giá thuốc lá hợp pháp đến mức giảm sức hấp dẫn của thuốc lá nhập lậu. Đồng thời kiểm soát chặt chẽ thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá.

Năm là: Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của thuốc lá nhập lậu, không nên mua sử dụng các sản phẩm không rõ nguồn gốc để bảo vệ sức khỏe và chung tay chống nạn buôn lậu.

Sáu là: Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng giúp người tiêu dùng dễ dàng lựa chọn sản phẩm chính hãng, giảm thiểu tình trạng mua phải thuốc lá lậu.

Cuộc chiến với thuốc lá lậu luôn gặp khó khăn và cam go đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ, quyết liệt và đồng bộ hơn từ cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Trong bối cảnh mới, Việt Nam cần sớm hành động đưa ra những giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù, để nâng cao hiệu quả phòng, chống thuốc lá nhập lậu. Từ đó giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đặt biệt là thuốc lá lậu len lỏi vào đời sống người dân, góp phần bảo vệ sức khỏe người dân và phát triển xã hội bền vững.

 

Nguồn: VITIC tổng hợp