Buôn lậu thuốc lá trong ASEAN: Thách thức kiểm soát và hợp tác khu vực

Tình trạng buôn lậu thuốc lá tại các nước ASEAN luôn là vấn đề nhức nhối và công tác phòng, chống thuốc lá lậu chưa bao giờ "hạ nhiệt". Tuy nhiên, để giải quyết triệt để vấn nạn này, rất cần sự chung tay hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực.

Ảnh: Internet

Mỗi năm ASEAN thiệt hại khoảng 3,7 tỷ USD do nạn buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, tác động của vấn nạn này không chỉ dừng lại ở tổn thất tài chính bởi thuốc lá lậu còn giúp các băng tội phạm có tổ chức thu về nguồn lợi nhuận khổng lồ, đồng thời làm suy yếu các chính sách kiểm soát thuốc lá, liên đới đến hành vi vi phạm nhân quyền và lao động cưỡng bức...

Tại Chiến dịch STATIC diễn ra trong năm 2023 được triển khai với mục tiêu ngăn chặn vận chuyển, buôn bán thuốc lá bất hợp pháp. Chiến dịch đã triển khai thành công với 15 vụ việc bắt giữ thuốc lá được báo cáo của 5 quốc gia (Malaysia, Thái Lan, Singapore, Việt Nam và Philippines) với số lượng tang vật thu giữ gồm 1.250kg (lá thuốc lá khô), 50.720 bao, 2.367 cây và 22.761 ream (giấy cuốn) thuốc lá. Trưởng Bộ phận Phòng chống buôn lậu Tập đoàn Philip Morris International (PMI) thống kê chưa đầy đủ, tại Thái Lan tỷ lệ thuốc lá buôn lậu trên thị trường nước này chiếm khoảng 25,5%, tại Việt Nam là 22%, tại Singapore là 3,4%, tại Philippines là 16,4%. Đáng chú ý, tại Malaysia lên tới 56,6%. Thấp nhất là tại Singapore tỷ lệ là khoảng 3,4%...

Tại Việt Nam, hoạt động buôn lậu, nhập lậu thuốc lá, nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc xuất xứ… tiếp tục diễn biến phức tạp. Hàng năm nhà nước thất thu ngân sách khoảng 8.500 tỷ đồng do thuốc lá nhập lậu. Nhiều vụ vận chuyển, buôn lậu thuốc lá số lượng lớn đã bị phát hiện, xử lý. Công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá gặp nhiều khó khăn bởi các đối tượng luôn tìm mọi phương thức, thủ đoạn tinh vi để đưa thuốc lá lậu vào thị trường nội địa do lợi nhuận cao.

Không chỉ có Việt Nam đang phải chật vật trong cuộc chiến chống buôn lậu, mà tại các quốc gia cấm thuốc lá mới đi trước như Singapore, Thái Lan… trong suốt nhiều năm qua dù đã áp dụng nhiều biện pháp nhưng tình trạng buôn lậu ngày càng trở nên căng thẳng. Các chuyên gia khẳng định, vấn đề nhu cầu hiện hữu của người dùng là một thách thức. Vì nếu không có cầu sẽ không có cung, tội phạm buôn lậu sẽ không liều lĩnh cả tính mạng để vận chuyển hàng vượt biên giới bằng các đường mòn, lối mở.

Đối với thuốc lá điếu, Campuchia được xem là "cái nôi" của thị trường chợ đen. Có khoảng 18,5% thuốc lá hiện diện tại nước này là các sản phẩm lậu, gây thất thu thuế khoảng 10 triệu USD mỗi năm. Campuchia vừa là điểm xuất phát, điểm đến, đồng thời là trung tâm trung chuyển chủ chốt trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Vai trò này càng được củng cố bởi hệ thống biên giới rộng mở với Việt Nam, Thái Lan và Lào, cùng đường bờ biển dài giáp Vịnh Thái Lan.
Thuốc lá bất hợp pháp thường được vận chuyển từ Indonesia vào Campuchia. Theo thống kê, Indonesia đã xuất khẩu lượng thuốc lá "trắng" trái phép (các loại thuốc lá sản xuất hợp pháp ở một quốc gia nhưng được buôn lậu sang quốc gia khác) trị giá 71.286.528 USD, với tỷ lệ đưa vào Campuchia đến 44%. Từ đây, thuốc lá điếu tiếp tục được buôn lậu với quy mô lớn sang Việt Nam, Malaysia, Philippines, Thái Lan và thậm chí đến cả Ấn Độ. Riêng tại Việt Nam, khoảng 90% lượng thuốc lá lậu từ Campuchia đã xâm nhập thông qua các cửa khẩu biên giới.

Theo các chuyên gia, sự chênh lệch lớn về giá bán và mức thuế giữa các nước ASEAN tạo điều kiện cho nạn buôn lậu và trốn thuế. Chẳng hạn, thuế của các sản phẩm thuốc lá ở các nước như Singapore, Malaysia và Thái Lan nằm ở mức cao, kích thích nhu cầu mua thuốc lá lậu với mức giá rẻ hơn. Trong khi đó, việc kiểm soát biên giới lỏng lẻo, nạn tham nhũng, lạm dụng các khu thương mại tự do và các loại thuốc lá "trắng" tiếp tục làm gia tăng nạn buôn lậu. Ngoài ra, trước những thủ đoạn tinh vi của các đối tượng buôn lậu thuốc lá, lực lượng chức năng cũng đang chủ động ứng dụng công nghệ, phối hợp giữa các đơn vị để siết chặt kiểm soát, đặc biệt trên không gian mạng. Tuy nhiên, cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá sẽ ngày càng khó khăn nếu không có sự chung tay của cả xã hội, từ cơ quan chức năng đến doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Nguồn: Vitic tổng hợp