Buôn lậu thuốc lá thế hệ mới – Diễn biến phức tạp và khó lường

Trong bối cảnh các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, pod dùng một lần đang bùng nổ trên toàn cầu, Việt Nam đang đối mặt với làn sóng buôn lậu tinh vi và khó kiểm soát hơn bao giờ hết. Không chỉ gây thất thu lớn cho ngân sách nhà nước, hoạt động buôn lậu này còn kéo theo nhiều hệ lụy về y tế, an toàn sản phẩm và công tác quản lý xã hội.

Nếu trước đây buôn lậu chủ yếu là thuốc lá điếu truyền thống, thì nay các đối tượng đã chuyển sang thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, pod dùng một lần.

Các sản phẩm này được ngụy trang tinh vi, mua bán qua mạng xã hội, giao hàng qua dịch vụ bưu chính và thanh toán điện tử để tránh kiểm tra. Các giao dịch ẩn danh, diễn ra âm thầm, khiến hoạt động kiểm tra, kiểm soát của cơ quan chức năng gặp nhiều khó khăn.

Theo thống kê từ đầu năm 2024 đến nay, số lượng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng bị các lực lượng chức năng thu giữ trên 240.000 sản phẩm các loại, tăng xấp xỉ 2 lần thuốc lá truyền thống (số lượng thuốc lá truyền thống là 190.000 bao). Các vụ xử lý buôn lậu thuốc lá thế hệ mới đang gia tăng chóng mặt cả về số lượng và quy mô, vượt xa giai đoạn trước khi áp dụng lệnh cấm từ đầu năm 2025.

Hàng thuốc lá lậu không qua kiểm nghiệm chất lượng, không được quản lý nguồn gốc, khiến người dùng nhất là thanh thiếu niên trở thành “chuột bạch” cho các hóa chất độc hại. Đặc biệt, nhiều sản phẩm bị phát hiện chứa nicotine, kim loại nặng, thậm chí cả chất cấm gây nguy cơ ngộ độc, tổn thương phổi và nghiện nặng.

Ảnh: Internet

Mặc dù thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng hiện bị cấm nhập khẩu, kinh doanh, lưu hành tại Việt Nam từ 01/01/2025, nhưng thị trường vẫn tràn ngập các sản phẩm không rõ nguồn gốc, chủ yếu nhập lậu qua biên giới Tây Nam, miền Trung, đường biển và đường hàng không. Việc thiếu nguồn cung hợp pháp trong khi nhu cầu tiêu dùng vẫn hiện hữu đã tạo điều kiện cho thị trường chợ đen phát triển, bất chấp rủi ro pháp lý.

Người tiêu dùng sẵn sàng tìm đến các kênh phi chính thống để tiếp cận sản phẩm, từ các hội nhóm kín trên mạng xã hội đến các nền tảng thương mại điện tử không kiểm soát. Các đường dây buôn lậu áp dụng các thủ đoạn tinh vi hơn như mã hóa thông tin liên lạc, sử dụng mạng lưới vận chuyển riêng biệt, chia nhỏ hàng hóa và ngụy trang dưới các hình thức khác nhau như vỏ hộp sữa, mì gói… để cơ quan chức năng khó nhận diện nhưng trên thực tế đây chỉ là một phần nổi rất nhỏ (khoảng 1%-2%) so với lượng thuốc lá nhập lậu đang được buôn bán và sử dụng tại Việt Nam.

Các chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo, đây là giai đoạn chuyển đổi nguy hiểm, khi thuốc lá lậu thế hệ mới len lỏi vào đời sống số và vượt khỏi phạm vi kiểm soát truyền thống của cơ quan chức năng gây hệ lụy nghiêm trọng đối với ngân sách nhà nước, thất thu thuế và mất cân đối chính sách tài khóa.

Theo ước tính từ các nghiên cứu của WHO và Bộ Tài chính, nếu thuốc lá thế hệ mới được tiêu thụ bất hợp pháp tương đương khoảng 5–10% quy mô thị trường hiện tại, ngân sách Việt Nam có thể mất từ 1.000–2.000 tỷ đồng mỗi năm do không thu được thuế tiêu thụ đặc biệt, VAT và phí nhập khẩu. Trong khi đó, các sản phẩm hợp pháp chịu thuế nặng lại phải cạnh tranh trực tiếp với hàng lậu giá rẻ, khiến mục tiêu giảm hút thuốc và tăng thu ngân sách bị phá vỡ.

Sự “chảy máu” ngân sách này không chỉ làm giảm nguồn lực cho y tế và giáo dục mà còn làm suy yếu hiệu quả chính sách thuế thuốc lá – một trong những công cụ mạnh nhất để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Kinh nghiệm từ Úc và Anh cho thấy, khi không kiểm soát được thuốc lá điện tử lậu, thiệt hại thuế mỗi năm lên tới hàng trăm triệu USD, đồng thời gia tăng tội phạm có tổ chức, rửa tiền và buôn bán xuyên quốc gia. Việt Nam đang đứng trước nguy cơ tương tự nếu không có biện pháp kịp thời.

Như vậy, buôn lậu thuốc lá thế hệ mới không chỉ làm mất nguồn thu mà còn tăng gánh nặng y tế, đe dọa sức khỏe cộng đồng và tạo ra thế hệ nghiện nicotine mới.

Trong bối cảnh Việt Nam quyết tâm xây dựng một môi trường sống lành mạnh, việc chống buôn lậu thuốc lá thế hệ mới vì thế không chỉ là nhiệm vụ của ngành công thương hay hải quan, mà là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị, của toàn xã hội vì sức khỏe của thế hệ trẻ và tương lai quốc gia.

 

Nguồn: Vitic tổng hợp